پینه آل ، غده ای اعجاب انگیز

در زیر نیمکره‌های مخ و در بین دو برجستگی جلویی از برجستگی‌های چهارگانه مغز میانی، غده ی کوچکی قرار دارد که به علت شباهت به صنوبر، غده صنوبری یا پینه‌آل نامیده می‌شود. این غده یک ساختمان خاکستری رنگ متمایل به قرمز کوچکی به اندازه یک نخود است که درست در جلوی مخچه جای دارد.در نوزاد انسان، غده پینه‌آل نسبتاً بزرگ است، ولی قبل از بلوغ به مقدار زیادی تحلیل می‌رود. غده ی پینه آل مدت هاست که شناخته شده و اعمال بیشماری به آن نسبت داده شده است ، از جمله :

۱- جایگاه روح    2- تقویت اعمال جنسی   3- متوقف کردن عفونت

4- پیشبرد خواب     5- بهبود خلق    6-افزایش طول عمر تا 10 الی 25 درصد

با توجه به تشریح مقایسه ای ، معلوم شده که «غده ی پینه آل» از بقایای نوعی چشم سوم در بالا و پشت سر حیوانات پست تر است !

بسیاری از فیزیولوژیست ها معتقدندکه این غده یک بازمانده ی غیر فعال است،اما بعضی دیگر سالها مدعی بودند که غده ی پینه آل وظایف مهمی در کنترل فعالیت های جنسی و تولید مثل دارد،گروهی دیگر نیز می گفتند این گونه اعمال جنسی و تولید مثلی چیزی جز تخیلات وهم آلود فیزیولوژیست هایی نیست که دچار اوهام جنسی هستند.......

اما امروزه پس از سال ها بحث به نظر می رسد که طرفداران نظریه ی عملکرد جنسی برنده هستند و غده ی پینه آل در واقع نقش مهم تنظیمی در عملکرد جنسی و تولید مثلی ایفا می کند.در حیوانات پست تری که جوانی خود را در فصول معینی از سال می گذرانند و غده ی پینه آل آنها برداشته می شود یا مدار های نورونی غده ی پینه آل آنها حذف   می گردد،دوره های طبیعی باروری فصلی از بین می رود.باروری فصلی دراینگونه حیوانات از آن جهت مهم است که به آنها اجازه می دهد در زمانی از سال که احتمال زنده ماندن بچه ها بیشتر است ، یعنی بهار یا اوایل تابستان بچه بزایند.

مکانیسم این اثر کاملاً روشن نیست،ولی به نظر می رسد که چنین باشد : غده ی پینه آل به وسیله ی مقدار نور یا «الگوی زمانی » نوری که در هر روز به چشم ها می رسد کنترل می شود. مثلاً در همستر ، تاریکی بیش از 13 ساعت در روز ، غده ی پینه آل را فعال می کند و تاریکی کوتاه تر از آن نمی تواند غده را فعال نماید . به طوری که نوعی تعادل حیاتی بین فعال شدن و نشدن وجود دارد. مسیر عصبی دخیل در این اثر چنین است :   پیام های نور از چشم ها به هسته ی «سوپرا کیاسماتیک» در هیپوتالاموس می روند و از آنجا به غده ی پینه آل رفته و آن را وادار به ترشح می کنند.نظر دیگر می گوید: غده ی پینه آل «ملاتونین» و چند ماده ی مشابه دیگر را ترشح می نماید. معتقدند که ملاتونین یا یکی از مواد دیگر از طریق خون یا مایع بطن سوم به غده ی هیپوفیز پیشین می رود و ترشح هورمون گنادوتروپیک را کاهش می دهد.

لذا در برخی از گونه های حیوانی ، ترشح هورمون گنادوتروپیک در حضور ترشح غده ی پینه آل سرکوب می شود و گنادها مهار می گردند و حتی تا حدی پسرفت می کنند.تصور می کنند که این همان چیزی است که در اوایل زمستان یعنی زمان افزایش تاریکی اتفاق می افتد. اما ترشح هورمون های گنادوتروپیک پس از حدود 4 ماه عدم فعالیت، از سر گرفته می شود و با غلبه بر اثر مهاری غده ی پینه آل ،گنادها را یکبار دیگر فعال می سازد و آماده ی فعالیت کامل طی بهار می کند.

اما آیا غده ی پینه آل در انسان هم عملکرد مشابهی در زمینه ی کنترل تولیدمثل دارد ؟ پاسخ این پرسش را نمی دانیم . برخی از تومورهایی که گاه در ناحیه ی پینه آل ایجاد می شوند ، به مقدار بیش از حد هورمون های پینه آل ترشح می- کنند ، در حالی که سایر تومور ها مربوط به بافت های اطراف هستند و با فشار بر غده ی پینه آل باعث تخریب آن می- شوند .هر دو نوع تومور اغلب با عملکرد خطیر هیپوگنادی یا هایپرگنادی همراهند. لذا شاید غده ی پینه آل حداقل تا حدودی در کنترل رانش جنسی و تولید مثل در انسان ها دخیل باشد.

امروزه محققان غده پینه آل را یک غده «هوشمند» و ملاتونین را «هورمون معجزه گر» می نامند. اکنون به همه ثابت شده که پینه آل است که کنترل همه امور بدن انسان را در دست دارد. از جمله فعالیت ها و عملکردهای مهم پینه آل می توان این موارد را برشمارد:

1- رشد و نمو بدن         2- تولید مثل          3- کنترل دمای بدن          4- عملکرد صحیح کلیه ها           

5- سیکل خواب و بیداری و ساعت بیولوژیک بدن        6- کنترل سیستم ایمنی و بالا بردن مقاومت در برابر میکروب ها

7- کنترل استرس و تخریب مواد استرس زا در بدن            8- محافظت از دی.ان.آ در برابر ویروس یا جهش ژنتیک

9- تخریب رادیکالهای آزاد حاوی اکسیژن و جلوگیری از روند پیری                                                       

10-کنترل تولید انرژی سلولی با تاثیر گذاری روی هورمون های تیروئید          

 11- کنترل میزان همه هورمون های مترشحه در بدن             12- کمک به عملکرد صحیح دستگاه گوارش

تحقیقات جدیدترنشان داد که در کسانی که سطح ملاتونین خون شان نورمال است ، مقاومت در برابر بیماری ها بیشتر است . حتی ثابت شده که استفاده از ملاتونین به روند بهبودی بیماری های سرطانی و پاسخ مثبت به شیمی درمانی و کاهش عوارض جانبی این داروها کمک می کند.به علاوه ملاتونین به عنوان یک آنتی اکسیدان قوی و طبیعی به راحتی وارد هر سلولی می شود و رادیکالهای آزاد را تخریب می کند و چون سدی مقابل پیری می ایستد.

میزان ترشح ملاتونین در سن بلوغ به اوج خود می رسد و تا 25 سالگی در اوج خود است و از آن پس اندک اندک کم می شود و با کم شدن ترشح آن به تدریج احساس انرژی و نشاط و تحرک در ما کمتر می شود.در سن 45 سالگی افت شدیدی در میزان آن دیده می شود. با گذر زمان غده پینه آل تحلیل می رود و فعالیت خود را کم می کند.             عکسبرداری با اشعه ایکس از افراد مسن نشان داده که جسم پینه آل در آنها «کلسیته شده» که به آن «شن مغزی»      می گویند. به نظر می رسد کلسیته شدن تدریجی پینه آل به مرور زمان منجر به افت شدید فعالیت آن می گردد.

غده پینه آل موتور اصلی بدن و باعث تولید انرژی سلولی و کنترل میزان حرارت و انرژی بدن است پس بدیهی است وقتی نیروگاه بدن تحلیل می رود به ناچار کل بدن تحت تاثیر قرار می گیرد. همزمان با این رویدادها تاثیرات کاهش ملاتونین آشکار می گردد، نظیر:

1- عدم تطابق سریع با تغییرات محیطی               2- اختلال در عملکرد سیستم ایمنی

3- بی خوابی یا بدخوابی          4- آلرژی به مواد غذایی و..

5- حساسیت به تغییر دما         6- اختلالات گوارشی

7- اختلالات دستگاه دفع ادرار     8- افزایش آسیب پذیری در برابر عوامل بیماری زا

9- تغییر در کدهای ژنتیکی           10- تولید سلولهای سرطانی

11- شروع روند پیری             12- کاهش فعالیت دستگاه تناسلی

در واقع از سن 45 سالگی چنین می نماید که بدن رهبر خود را از دست داده و هرج و مرج حاکم می شود و این حالت به تدریج اوج می گیرد تا بدن بمیرد. اما با کاهش ملاتونین در سطح سلولی- مولکولی چه اتفاقی می افتد که عوارضی چنین به جای می گذارد؟ با افزایش سن ، زمانی که پینه آل میزان ترشح ملاتونین را کم می کند ، میتوکندری ها شروع به پیر شدن می کنند و کوچکتر می شوند. در نتیجه میزان تولید  ATPنیز کاهش می یابد که خود دو بازتاب دارد. نخست اینکه چون میزان سوخت سلولی کم می شود ، کمبود انرژی و در نتیجه فقدان نشاط و سرزندگی پیش می آید. دوم اینکه کاهش تولید ATP  یعنی مصرف نشدن اکسیژن آزاد در بدن که به رادیکال های آزاد معروفند . اکسیژن یکی از مهلک ترین سموم طبیعت است. مولکولهای آزاد آن با هر چیزی ترکیب می شوند و آن را اکسیده می کنند. در بدن نیز این رادیکالهای آزاد به خود سلول و میکروارگانیسم های درون آن حمله کرده و شروع به تخریب سلولی می کنند.از طرفی چون میزان ملاتونین هم به عنوان آنتی اکسیدان کم شده این مساله بغرنج تر می شود و در بدترین حالت به «سرطان» تبدیل می گردد.به علاوه با کاهش میزان انرژی بدن سیکل معیوبی پدید می آید که به واسطه آن میزان ترشح ملاتونین باز هم کمتر می شود. سلول در این میان برای جبران کسری انرژی خود دست به کاری می زند که اوضاع را باز هم وخیم تر می کند: یعنی شروع به تولید سوخت دیگری می کند به نام پیروفسفات. این مولکول به راحتی با کلسیم ترکیب می شود ، بنابراین تک تک سلولهای بدن شروع به کلسیته شدن می کنند. کلسیته شدن ادامه می یابد تا جایی که رگهای خونی، خود قلب و ماهیچه ها حتی مغز و جسم پینه آل را درگیر می کند و این باز سیکل معیوب دیگری می آفریند که ترشح ملاتونین را کمتر می کند.

دانستن این روند به ما این نوید را داد که پیری یک روند محتوم نیست و ما محکوم به پیر شدن نیستیم. چون با رساندن ملاتونین به طور مصنوعی به بدن روند پیری بدن و حتی خود غده پینه آل متوقف و معکوس می شود.پس از مدتی پینه آل مجددا ترشح طبیعی ملاتونین را آغاز می کند.

در سال 1995 دانشمندان آلمانی در یک انیستیتوی تحقیقاتی در زوریخ به این کشف رسیدند که در غده پینه آل یک سری سلول با خاصیت مغناطیسی پراکنده اند. تحقیقات روی غازها نشان داد که این سلولهای مغناطیسی در مغز آنها به مثابه قطب نمایی برای جهت یابی در طول مهاجرت به ایشان کمک می کند. نیز مشخص شد که در انسان این سلول ها به شدت تحت تاثیر امواج الکترومغناطیس خارجی قرار می گیرند و این سبب اختلال در عملکرد غده پینه آل می شود ، نظیر میدان الکترومغناطیسی تلویزیون، موبایل، تمامی لوازم برقی خانگی، خطوط برق فشار قوی، ترانسفورماتورها و کامپیوتر. میدان مغناطیسی این ابزار میدان کوچک این سلولها را دچار اختلال کرده و به یک وضعیت آشفته می رساند که خود سبب اختلال در عملکرد پینه آل می شود.

ملاتونین را بیشتر بشناسیم

ملاتونین که هورمون شب نامیده می شود، از نظر شیمیایی یک اسید امینه ساده است به نام  «ان-استیل-۵ - متوکسی تریپتامین» . این هورمون در سال ١٩۵٨ میلادی توسط  «آرون لرنر» کشف شد. ملاتونین علاوه بر غده پینه‌آل ، در شبکیه چشم وگلبول های خون  نیز تولید می شود .

ملاتونین، نقشی اساسی در خواب دارد و به تنظیم چرخه خواب و بیداری در بدن کمک می ‌کند . نور، مانع تولید آن و تاریکی، محرک تولیدش است لذا بیشترین مقدار تولید ملاتونین در بدن، در شبها است (١٠ برابر میزان آن در روز). این هورمون، به کاهش تعداد دفعات بیداری در شب و بهبود کیفیت خواب کمک می کند.از طرفی با کاهش ٢ تا ۴ دهمی درجه حرارت بدن در شب، فعل و انفعالات بیوشیمیایی را کاهش می دهد واین کاهش درجه حرارت بدن، پیر شدن ارگان ها را به تاخیر می- اندازد . ملاتونین از طریق کند کردن متابولیسم در شب، از گردش خون و قلب نیز محافظت می کند. شاید قوی ترین اثر ضد پیری ملاتونین به این علت است که این هورمون قوی ترین گیرنده و جذب کننده رادیکال های آزاد بدن است. از آنجا که ملاتونین، یک ملکول کوچک است، می تواند به هر سلول یا نقطه بین سلولی وارد شود. به ویژه در بخش های مشخصی از مغز و حتی در جدار و دیواره عروق و رگها .به همین دلیل می تواند اغلب به عنوان تنها گیرنده و جذب کننده رادیکال های آزاد وارد شود.

چنین به نظر می رسد که ملاتونین می تواند پیدایش آب مروارید چشم را نیز به تاخیر بیاندازد و برای مداوا و درمان آسیب های مغزی ناشی از بیماری صرع، سکته مغزی و صدمات مغز ی مفید باشد.مقدار کافی ملاتونین در بدن، تاثیرات مثبتی بر وضعیت روحی- روانی انسان می گذارد.

همچنین اثر تحریک کننده ملاتونین بر روی سیستم ایمنی بدن، ثابت شده است "لنفوسیت های تی-اچ-١" تحت تاثیر ملاتونین می توانند "اینترلویکین-٢" بیشتری تولید کنند و تولید "ای.اف.ان. گاما" را تقویت و بدین ترتیب عملکرد ایمنی بدن را تنظیم نمایند. ملاتونین تاثیر سیتوتوکسیکی سلول های کشنده طبیعی (NK-cell) را افزایش می دهد. ملاتونین قادر است اثرات هورمون "کورتیزول" را که موجب کاهش قدرت ایمنی می شود ،خنثی کند. اثر آن در پیشگیری از سرطان به خاطر اثر این هورمون در حفاظت از سلول ها در برابر رادیکال های آزاد ، تحریک قدرت ایمنی بدن و کاهش متابولیسم بدن در شب است. بدن بدین ترتیب در شرایطی قرار می گیرد تا سیستم هایی را ترمیم کند که در روز نابوده شده اند است . ملاتونین تولید هورمون مردانه تستوسترون را نیز متوقف می کند که در پیدایش سرطان پروستات نقش دارد.همچنین از فعالیت تخمدان ها و بیضه ها جلوگیری می کند.

ملاتونین، فاکتورهای استرس زا مانند کورتیکواستروئیدها در غده فوق کلیوی تولید شده اند  را کنترل و نابود می کند. هورمون آدرنالین که عملکردی مخالف ملاتونین داشته و هورمون انرژی نام دارد ، در تمام شرایط انرژی و نیروی مورد نیاز بدن را تامین می کند ، فشارخون، ضربان قلب و مصرف قند را افزایش می دهد، ملاتونین با این مصرف بالای انرژی مقابله کرده، هورمون های استرس و فشارخون را کاهش می دهد و بدین ترتیب بدن را در برابر استرس حفظ می نماید.

راههای افزایش هورمون ملاتونین

1. تولید ملاتونین در بدن از طریق خودداری از مصرف سیگار ، یک فعالیت بدنی معمولی اما نه زیاد می تواند تقویت شود. شام نیز بایست در حد امکان ساده باشد و دیروقت صرف نشود.
2. تولید ملاتونین تابع تابش نور بر چشم است و با تاریک شدن، تولید ملاتونین توسط غده «پینه آل» نیز آغاز می شود. بدین خاطر بایست قبل از رفتن به رختخواب از کار در برابر صفحه کامپیوتر و دیدن تلویزیون خوداری شود و اتاق خواب نیز در حد ممکن تاریک باشد.
3. کاهش استرس روزانه از طریق تمرینات آرامبخش
4. مصرف غذاهای حاوی ملاتونین : ملاتونین در مواد غذایی خاص نظیر گوشت، موز ، سیب زمینی، جو، گوجه فرنگی، خیار، ترب، گردو ، بادام، فندق، بادام هندی موجود است. شیر گرم با عسل و ادویه هایی چون جوز هندی، هل، زنجبیل، دارچین و زعفران بطور غیرمستقیم میزان ملاتونین در بدن را افزایش می دهد.

         منابع :   

1. فیزیولوژی گایتون – انتشارات اندیشه رفیع

2. فیزیولوژی اعصاب و غدد درون ریز – انشارات سمت

3. اعجاز ملاتونین –  مقاله (نوشتۀ حسین ربوبی)

4. اثرات هورمون ملاتونین – مقاله (نوشتۀ ویلیام رجلسون )

5. اینترنت - تصاویر

    

    

    

    

    

   گرد آوری و تنظیم مطالب : سیما احمدپور – دبیر زیست شناسی ناحیه 2 بندرعباس